Bệnh Dại: Căn bệnh nguy hiểm, cách phòng ngừa và xử lý khi bị phơi nhiễm

Ngày 27/02/2025, Bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận một bệnh nhi 7 tuổi (ở Hà Tĩnh) nhập viện được chẩn đoán mắc viêm não do virus Dại và suy hô hấp.

Trước đó, ngày 23/01/2025, trẻ bị chó nhà cắn vào vùng mặt. Một ngày sau khi bị chó cắn, trẻ được tư vấn và tiêm chủng vắc xin phòng Dại. Tuy nhiên, sau khi mới hoàn thành được 3 mũi vắc xin phòng Dại, thì trẻ đã xuất hiện triệu chứng sốt, co giật, yếu tay chân. Trẻ được điều trị tại bệnh viện địa phương, tuy nhiên, tình trạng bệnh tiến triển xấu, với những tổn thương não sớm, diễn biến nặng, nguy cơ tử vong. Vì vậy, gia đình đã đưa trẻ đến Bệnh viện Nhi Trung ương để tiếp tục điều trị.

Vì sao bệnh Dại nguy hiểm? Cần làm gì khi bị phơi nhiễm?

Theo các số liệu thống kê, hàng năm, thế giới ghi nhận khoảng 59.000 trường hợp tử vong do bệnh Dại ở người, chủ yếu ở Châu Á (59,6%) và Châu Phi (36,4%). Tại Việt Nam, bệnh Dại đã lưu hành nhiều năm nay ở hầu hết các tỉnh, thành. Đây là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm gây tử vong hàng đầu, với tỷ lệ tử vong gần 100% khi xuất hiện các biểu hiện lâm sàng.

Nhiều trường hợp tử vong do chủ quan khi bị chó nhà cắn, thiếu hiểu biết về bệnh Dại, hoặc e ngại tiêm phòng vắc xin, huyết thanh phòng dại…

1. Bệnh Dại là gì?

Bệnh Dại là bệnh do virus Dại lây truyền từ động vật sang người, ảnh hưởng đến hệ thần kinh Trung ương nhưng có thể phòng ngừa được bằng vắc xin. Khi đã xuất hiện các triệu chứng lâm sàng, bệnh Dại gần như gây tử vong 100%. Trong 99% trường hợp, chó nhà là nguyên nhân lây truyền virus Dại sang người. Tuy nhiên, bệnh Dại cũng có thể ảnh hưởng đến cả động vật nuôi và động vật hoang dã. Virus Dại lây lan sang người và động vật qua nước bọt, thường là qua vết cắn, vết trầy xước hoặc tiếp xúc trực tiếp với niêm mạc (ví dụ như mắt, miệng hoặc vết thương hở). Trẻ em từ 5 tuổi đến 14 tuổi là nạn nhân thường xuyên của căn bệnh này. Bệnh Dại hiện diện ở tất cả các châu lục ngoại trừ Nam Cực, và hơn 95% số ca tử vong ở người xảy ra tại châu Á và châu Phi.

2. Phòng ngừa bệnh Dại như thế nào?

Bệnh Dại có thể phòng ngừa được bằng vắc xin.

2.1. Kiểm soát bệnh Dại ở động vật (đặc biệt ở chó)

• Tiêm vắc xin cho thú nuôi, đặc biệt cho chó, kể cả chó con.
• Phòng ngừa vết cắn cho cả trẻ em và người lớn: không tạo ra hoàn cảnh cho chó cắn; đeo rọ mõm cho chó khi ra đường; xích hoặc nhốt chó khi có người lạ đến gia đình…

3.2. Tiêm chủng, phòng ngừa bệnh Dại cho người

Dự phòng bệnh Dại trước khi phơi nhiễm (tiếp xúc)

 – Đối tượng khuyên dùng: Tiêm vắc xin dự phòng trước khi tiếp xúc cho những người có nguy cơ, bao gồm các bác sĩ thú y, người vận chuyển thú vật, người thám hiểm hang động, công nhân xử lý virus và những người đi du lịch đến các vùng lưu hành dịch,…

 – Lịch tiêm:

• Tiêm bắp liều 0,5 ml: vào các ngày 0, 7, 28 (hoặc 21)
• Trong da liều 0,1ml: vào ngày 0, 7, 21 (hoặc 28) (Ngày 0 là ngày tiêm mũi đầu tiên)

 – Hiệu quả: Lâu dài, tuy nhiên với các đối tượng tiếp xúc thường xuyên với virus thì sau 6 tháng nên kiểm tra kháng thể, nếu kháng thể < 0,5 IU/ml thì phải tiêm nhắc lại 1 mũi.

Dự phòng bệnh Dại sau phơi nhiễm

Phơi nhiễm với bệnh Dại là trường hợp xảy ra khi một người bị chó, mèo, động vật nghi mắc bệnh dại cắn, liếm lên vết thương hở hoặc tiếp xúc với nước bọt của động vật nghi mắc bệnh Dại qua niêm mạc (như mắt, miệng, niêm mạc bộ phận sinh dục) hoặc các phơi nhiễm với bệnh phẩm/vi rút dại tại phòng thí nghiệm.

Cần làm gì khi bị chó hoặc động vật cắn, cào, liếm vào vết xước,…

Rửa vết thương dưới vòi nước chảy, càng sớm càng tốt trong 15 phút. Rửa vết thương bằng xà phòng và nước hoặc bằng các chất có tác dụng diệt khuẩn như cồn iod; cồn 70 độ hoặc rượu mạnh; xà phòng, dầu gội, dầu tắm… Khẩn trương đến các cơ sở y tế gần nhất để được đánh giá vết thương, tư vấn tiêm chủng vắc xin và huyết thanh theo từng trường hợp cụ thể căn cứ theo tình trạng động vật cắn, hoàn cảnh bị cắn hoặc tiếp xúc với nguồn bệnh; tình trạng và số lượng vết cắn, vị trí bị cắn; tình hình bệnh dại trong vùng.

Phác đồ tiêm bắp cho những người chưa tiêm phòng Dại

• Chỉ định: tất cả mọi người (không có chống chỉ định). Người lớn và trẻ em tiêm liều lượng như nhau.
• Kỹ thuật tiêm: tiêm bắp, người lớn tiêm ở vùng cơ delta cánh tay. Trẻ nhỏ tiêm ở mặt trước ngoài đùi.
• Liều lượng: 0,5 ml/liều.
• Phác đồ tiêm 5 liều: vào ngày 0 (ngày tiêm mũi đầu tiên), 3, 7, 14 và 28 (tính từ mũi tiêm thứ nhất).

3. Một số nguyên nhân thất bại trong điều trị dự phòng bệnh Dại

Bệnh Dại có thể phòng ngừa được bằng vắc xin. Vắc xin phòng Dại không gây hại cho người tiêm. Vắc xin phòng Dại được sản xuất từ virus Dại đã bất hoạt do đó không có khả năng gây bệnh, không ảnh hưởng đến trí nhớ và các vấn đề thần kinh khác. Mọi người đừng lo ngại, hay do dự tiêm vắc xin phòng Dại khi bị chó hoặc động vật cắn. Hãy đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn, xử trí kịp thời.

Tài liệu tham khảo:

1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rabies
2. K. Hampson et al., “Estimating the Global Burden of Endemic Canine Rabies,” PLoS Negl Trop Dis, vol. 9, no. 4, p. e0003709, Apr. 2015, doi: 10.1371/journal.pntd.0003709. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4400070/
3. Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế. Hưởng ứng “Ngày Thế giới phòng chống bệnh Dại” lần thứ 17 (vncdc.gov.vn)
4. Chương trình quốc gia về phòng, chống bệnh Dại.

Phòng Thông tin điện tử – Viện ĐT&NCSKTE