Cảnh báo mùa du lịch biển: Viêm da tiếp xúc do Sứa biển

Gần đây, khoa Da liễu - Bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận điều trị một trường hợp bé gái N.P.L (10 tuổi), bị viêm da nặng do tiếp xúc với sứa trong khi tắm biển.

Theo lời kể của mẹ bé, ngày 01/5, khi trẻ đang vui chơi với sóng biển thì thấy có vật thể dạt lại gần. Vật thể trong suốt (loài sứa biển) rất đẹp nên trẻ đã vòng tay ôm. Sau đó trẻ bị tổn thương da nặng, bao gồm dát đỏ, sẩn đỏ, mụn nước, phỏng nước thành vệt, sưng nề, trợt rỉ dịch, viêm tấy, kèm theo ngứa, bỏng rát, châm chích tại vùng cẳng tay và mu bàn tay hai bên, ở vị trí tiếp xúc với xúc tu sứa.

Hình 1: Tổn thương da của bé P.L trước điều trị

Nhờ sự phối hợp giữa khoa Da liễu và khoa Cấp cứu và Chống độc, Bệnh viện Nhi Trung ương, sau khoảng một tuần điều trị với các biện pháp kháng sinh toàn thân, thuốc giảm viêm, giảm ngứa, thuốc bôi và chăm sóc tại chỗ, tình trạng của trẻ đã dần cải thiện, vị trí vùng da tổn thương hết sưng nề, không còn trợt rỉ dịch.

Hình 2: Chăm sóc tổn thương da – Đắp gạc tẩm thuốc (A); Tổn thương da của bé N.P.L khi ra viện (B)

Mùa du lịch biển đang đến, hy vọng những thông tin dưới đây về triệu chứng, cách xử lý ban đầu khi tiếp xúc với sứa biển sẽ hữu ích đối với các quý phụ huynh, để giảm thiểu mức độ nặng của tình trạng viêm da khi trẻ vô tình tiếp xúc với sứa biển.

Thông tin cơ bản về loài sứa

Sứa thuộc động vật thân mềm, không xương, sống ở môi trường nước. Cơ thể của sứa chủ yếu là nước (95%) và protein cấu trúc, tế bào thần kinh và cơ (5%). Kích thước và màu sắc của loài sứa rất đa dạng. Cấu tạo của sứa bao gồm phần thân hình trong suốt với xúc tu dài có thể lên đến 60m tùy loài, chứa hàng ngàn sợi lông xoắn giống như gai có nọc độc. Trên xúc tu có hàng triệu tế bào châm nhỏ li ti, các tế bào này sẽ phóng ra những sợi lông tẩm độc, đâm xuyên qua da và tiêm độc tố vào cơ thể con người hoặc các sinh vật khác khi tiếp xúc phải sứa độc.

Nọc độc của sứa và các tác động

• Độc tố protein: có thể phá vỡ màng tế bào, tác động đến hệ thần kinh hoặc cản trở hoạt động của tế bào và mô, như phá vỡ các kênh ion, gây đau và tổn thương mô.
• Enzyme (men): các men có trong nọc độc sứa có khả năng phá vỡ tế bào và mô, gây tổn thương cục bộ.
• Chất gây dị ứng gây ra các triệu chứng như ngứa, sưng nề, phát ban da và trong trường hợp nghiêm trọng sẽ gây tình trạng phản vệ, thậm chí sốc.

Đặc điểm một số loài sứa độc và biểu hiện khi tiếp xúc

Tùy theo loại sứa có độc chất cao hay thấp mà khi tiếp xúc sẽ có những biểu hiện khác nhau. Tại Việt Nam, theo các nhà hải dương học cho biết loài sứa độc bao gồm sứa lửa, sứa bắp cày và sứa vòng.

Sứa lửa (Physalia physalis)(Hình 3) hay có tên khác là chiến binh Bồ Đào Nha. Loại sứa này có nhiều xúc tu dài và trong suốt, màu hơi xanh, nhìn như túi nilon. Các xúc tu chứa độc tố gây đau rát, bỏng da, thậm chí gây tử vong cho người tiếp xúc do có chứa độc tố Physaliatoxin.

Khi da tiếp xúc với sứa lửa, triệu chứng đầu tiên là đau và bỏng rát như lửa đốt. Sau đó, các vết quật của sứa lửa trên cơ thể có màu đỏ hoặc nâu tím, phồng rộp, nổi bọng nước. Trường hợp nặng, vị trí cơ thể người tiếp xúc sứa lửa sẽ sưng phù, xuất huyết dưới da, loét và hoại tử da. Triệu chứng có thể kéo dài đến 1-2 tuần. Một số trường hợp nặng hơn với các biểu hiện khó thở, buồn nôn, tăng nhịp tim, đau ngực, tiêu chảy và sốc phản vệ.

Hình 3: Hình ảnh Sứa lửa (Nguồn Internet)

Sứa bắp cày (Chironex fleckeri) (Hình 4) được xem là loại sứa độc nhất trong số các loài sứa hộp. Triệu chứng da khi tiếp xúc sứa bắp cày là rát bỏng như chạm vào thanh sắt nung nóng, đau nhức dữ dội. Vùng da tiếp xúc nhanh chóng xuất hiện dấu hiệu phồng rộp, đỏ đậm hoặc tím bầm.

Hình 4: Hình ảnh Sứa bắp cày (Nguồn Internet)

Sứa vòng (Linuche unguiculata) (Hình 5) có màu trong suốt nhưng thường thấy màu nâu cam từ tảo cộng sinh trên thân mình sứa. Vùng da tiếp xúc với sứa vòng là sẽ đau dữ dội hàng giờ với rát đỏ, sưng tấy và phồng rộp. Các triệu chứng này nếu không nghiêm trọng sẽ thuyên giảm sau vài ngày. Trường hợp nghiêm trọng có thể gây viêm loét, hoại tử da.

Hình 5: Hình ảnh Sứa vòng (Nguồn Internet)

Cách xử lý ban đầu khi bị sứa đốt

• Khi trẻ đã tiếp xúc với sứa, nếu có một trong các biểu hiện như buồn nôn, nôn, khó thở, đau ngực, tím tái, phụ huynh cần bình tĩnh, gọi hỗ trợ từ nhân viên y tế gần nhất.
• Cố gắng giữ cho trẻ hạn chế cử động, hạn chế chà xát vào vùng da đã tiếp xúc với sứa. Sau đó ngay lập tức lấy con sứa ra khỏi cơ thể của trẻ. Lưu ý nhớ đeo găng tay hoặc lót tay bằng túi nilon để hạn chế tối đa việc tiếp xúc với độc tố tiết ra từ xúc tu của sứa.
• Rửa sạch vết thương với nước biển, chú ý không rửa bằng nước ngọt do việc thay đổi áp suất có thể kích thích xúc tu còn trên da giải phóng độc tố. Nếu có sẵn giấm (acid acetic 3-5%), có thể rửa vùng tổn thương với giấm trong vòng 30 giây để ức chế tế bào giải phóng độc tố trên các xúc tu sứa.
• Sử dụng những vật dụng sẵn có như thìa, thẻ cạo nhẹ nhàng lên vết sứa tiếp xúc để loại bớt những tế bào độc của sứa trên da.
• Có thể giảm đau bằng việc chườm ấm hoặc xả dưới vòi nước ấm (khoảng 40-45 độ) trong vòng 20 phút hoặc chườm đá bọc trong túi nilon sạch. Thuốc giảm đau dễ tìm như ibuprofen hoặc paracetamol.
• Làm dịu tổn thương da bằng kem/nhũ tương dưỡng ẩm, giảm ngứa, giảm sưng đau bằng kem chứa thành phần corticoid, kháng histamin.
• Chú ý không bôi đắp lá, thuốc không rõ loại, hay rửa vết thương bằng nước tiểu vì có thể gây ra tình trạng nặng hơn, thương tổn lan rộng hoặc nhiễm trùng tổn thương.
• Sau khi xử lý ban đầu, trẻ cần được đưa đến khám tại các cơ sở y tế để được đánh giá mức độ nặng, điều trị chăm sóc vết thương kịp thời, tránh các biến chứng không mong muốn.

Hoạt động vui chơi ở bãi biển và tắm biển là vô cùng thích thú với trẻ. Để phòng tránh hoặc giảm thiểu nguy cơ tiếp xúc với sứa độc, các bậc phụ huynh cần lưu ý:

• Trang bị kiến thức về sứa độc, cách nhận biết, cách sơ cứu ban đầu.
• Tìm hiểu thêm thông tin từ người dân địa phương để biết những vùng biển và thời gian có nguy cơ gặp sứa (quan sát, đọc các cảnh báo ở bãi biển).
• Khuyến khích cho trẻ mặc đồ bơi che kín để bảo vệ được vùng da rộng.

ThS.BS Trần Thị Thùy Trang, TS.BS Phạm Thị Mai Hương
Khoa Da liễu – Bệnh viện Nhi Trung ương