Chậm tăng trưởng ở trẻ – Vấn đề Nhi khoa quan trọng nhưng thường bị bỏ qua

Thời gian gần đây, Bệnh viện Nhi Trung ương thường xuyên tiếp nhận các trường hợp bệnh nhi đến khám vì phát hiện chậm tăng trưởng chiều cao. Chính vì vậy, Bệnh viện đã tổ chức bài giảng chuyên môn về vấn đề chậm tăng trưởng chiều cao ở trẻ, đặc biệt là chậm tăng trưởng do thiếu hormone GH, do PGS.TS Vũ Chí Dũng – Giám đốc Trung tâm Nội tiết, Chuyển hóa, Di truyền và Liệu pháp phân tử, Bệnh viện Nhi Trung ương trình bày.

Bài giảng Cập nhật kiến thức Nhi khoa “Chậm phát triển chiều cao ở trẻ nhỏ” thu hút sự tham gia của nhiều y bác sĩ trực tiếp và trực tuyến

Bài toán chậm tăng trưởng chiều cao ở trẻ

Theo các nghiên cứu cho thấy việc chậm tăng trưởng chiều cao ở trẻ là khi chiều cao thấp dưới -2SD so với chiều cao trung bình của trẻ cùng tuổi, giới, cùng chủng tộc.

Chậm tăng trưởng chiều cao ở trẻ có thể do một số nguyên nhân như suy dinh dưỡng, bị các bệnh lý dị tật bẩm sinh, loạn sản sụn, còi xương, thiếu máu, suy thận mạn hoặc các bệnh lý nội tiết như suy giáp, thiếu hormone tăng trưởng… Để có thêm lời giải cho bài toán chậm tăng trưởng chiều cao ở trẻ và đưa ra liệu pháp giải quyết vấn đề này, vừa qua, Bệnh viện Nhi Trung ương đã tổ chức Bài giảng cập nhật kiến thức Nhi khoa về vấn đề Chậm phát triển chiều cao ở trẻ nhỏ.

Bài giảng được dẫn dắt bởi PGS.TS Vũ Chí Dũng – Giám đốc Trung tâm Nội tiết, Chuyển hóa, Di truyền và Liệu pháp phân tử, Bệnh viện Nhi Trung ương.“Đây có lẽ không phải là vấn đề mới mà Bệnh viện Nhi Trung ương cần đối mặt trong hành trình chăm sóc sức khỏe trẻ em, nhưng đây lại là vấn đề thường quy, diễn ra âm thầm mà không phải ai cũng có thể nhận biết kịp thời” – PGS.TS Vũ Chí Dũng cho biết.

PGS.TS Vũ Chí Dũng – Giám đốc Trung tâm Nội tiết, Chuyển hóa, Di truyền và Liệu pháp phân tử, Bệnh viện Nhi Trung ương trình bày bài giảng

Trong bài giảng lần này, PGS.TS Vũ Chí Dũng đã đưa ra và phân tích biểu đồ tăng trưởng thông thường của trẻ em. Mức tăng trung bình khi trẻ được đáp ứng đủ các yếu tố về dinh dưỡng và hormone cần thiết là 4 đến 7,0 cm mỗi năm (tính từ sau 4 tuổi đến trước dậy thì 2-3 năm, tầm 9 tuổi). Dưới 5 tuổi, mức biến động chiều cao của trẻ lớn hơn nhiều, cụ thể là: 0-1 tuổi: tăng trung bình 25 cm; 1-2 tuổi: tăng trung bình 12 cm; 2 – 3 tuổi: tăng trung bình 8,0 cm/năm.

1000 ngày đầu đời được tính từ khi trẻ được mang thai cho đến 24 tháng tuổi là giai đoạn vàng phát triển chiều cao và thể chất và đã được Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo. Đây là giai đoạn quyết định đến 60% khả năng phát triển chiều cao của trẻ trong tương lai.

Tuy nhiên, ngoài những trẻ đạt được các mốc chiều cao phù hợp với độ tuổi thì còn rất nhiều trẻ chưa đạt chuẩn chiều cao, thậm chí là kém tăng trưởng, thấp hơn nhiều so với con số cần có.

Các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng sau sinh mà bài giảng đề cập đến

Nguyên nhân của chiều cao thấp có thể do sự khác nhau của thể trạng mỗi người, do di truyền của gia đình hoặc chiều cao thấp vô căn. Ngoài ra còn xảy ra bởi các bệnh lý về dinh dưỡng (cung cấp năng lượng thiếu, hấp thu kém, viêm ruột mãn tính, bệnh Coeliac), bệnh lý về nội tiết (thiếu hụt GH đơn thuần hoặc kết hợp thiếu nhiều hormone yên, bao gồm cả sau xạ trị, suy giáp bẩm sinh, hội chứng Cushing, dậy thì sớm, suy cận giáp), các hội chứng bẩm sinh (bất thường nhiễm sắc thể: hội chứng Turner, Down; các hội chứng khác Noonan, Russell – Silver; các khuyết tật bẩm sinh khác/chậm phát triển về tinh thần), hậu quả của nhỏ so với tuổi thai, các bệnh về xương (loạn dưỡng sụn, còi xương, achondroplasia/ hydrochondroplasia), các bệnh mãn tính/ các bệnh chuyển hóa (thận, tim, gan, hô hấp, miễn dịch, tiểu đường kiểm soát kém, bệnh dự trữ thể tiêu bào, các rối loạn chuyển hóa bẩm sinh), các khối u.

Trong bài giảng, PGS.TS Vũ Chí Dũng đặc biệt nhấn mạnh đến nguyên nhân bệnh lý thiếu hormone tăng trưởng. Dù việc này chiếm một tỉ lệ rất thấp 1/4000 – 1/10.000 nhưng lại là một trong những nguyên nhân quan trọng gây ra chậm tăng trưởng ở trẻ và rất khó nhận biết sớm.

Thiếu hormone tăng trưởng

Thiếu hormone tăng trưởng (gọi tắt là hormone GH  – Growth hormone) là tình trạng cơ thể trẻ không sản xuất hoặc phóng thích đủ hormone tăng trưởng để đáp ứng cho việc phát triển chiều cao đúng chuẩn theo tuổi và giới.

Để phát hiện ra bệnh lý này, PGS.TS Vũ Chí Dũng cho hay: “Về mặt chẩn đoán, cần lưu ý, không bao giờ được chẩn đoán trẻ thiếu hụt hormone tăng trưởng chỉ dựa vào các xét nghiệm, mà bên cạnh đó, phải luôn luôn xem xét các triệu chứng lâm sàng. Ở giai đoạn sơ sinh, những triệu chứng lâm sàng sẽ biểu hiện như hạ glucose máu, vàng da kéo dài, dương vật nhỏ ở bé trai. Còn đối với trẻ lớn, tình trạng thiếu hormone tăng trưởng càng nặng thì trẻ chậm tăng trưởng càng sớm, ngoài ra còn kèm theo biểu hiện ở các triệu chứng xuất phát từ nguyên nhân thiếu hụt hormone GH như u sọ hầu, các u khác của não,…”.

Một trong những ca lâm sàng được Bệnh viện Nhi Trung ương tiếp nhận là bệnh nhi sơ sinh có dấu hiệu vàng da kéo dài, xuất hiện từ ngày thứ 5 sau sinh và nhập viện trong tình trạng vàng sẫm toàn thân, tăng cân chậm (200gr/ 1,5 tháng), da khô, táo bón. Các bác sĩ nhanh chóng chẩn đoán, xét nghiệm và điều trị hormon thay thế (hormone tuyến giáp thay thế, hormone GH khi có bằng chứng rõ chậm tăng trưởng). Khi tiến hành điều trị, trẻ có thể đuổi kịp tăng trưởng và duy trì tốc độ tăng trưởng bình thường, đạt đỉnh tăng trưởng tuổi dậy thì, đạt chiều cao trưởng thành và chuyển hóa.

Điều trị thiếu hormone GH cần được thực hiện sớm ở trẻ có bằng chứng thiếu hụt GH (chậm tăng trưởng và các xét nghiệm có bằng chứng thiếu hụt) và đúng phác đồ để trẻ đuổi kịp tăng trưởng

Lời khuyên cho cha mẹ

Thông thường, các ca thiếu hormone tăng trưởng thể nhẹ không ảnh hưởng đến sức khỏe và trí thông minh của trẻ, nhưng chiều cao quá thấp đặc biệt ở độ tuổi trưởng thành sẽ khiến trẻ dễ mặc cảm, tự ti với bạn bè đồng trang lứa, cũng như gây ra những hạn chế cho các hoạt động sinh hoạt và công việc đòi hỏi về chiều cao.

Chính vì vậy, cha mẹ cần hỗ trợ và định hướng cho trẻ những thói quen tốt trong đời sống hằng ngày, nhằm nuôi dưỡng chiều cao cho trẻ. Cụ thể, bên cạnh chế độ dinh dưỡng và hoạt động vận động (là những yếu tố có thể can thiệp và thay đổi được) thì bố mẹ cần cho bé đi ngủ đúng giờ, ngủ đủ giấc và đúng tư thế. Điều này sẽ có lợi cho sự phát triển và tăng trưởng của chiều dài xương.

Tuyến yên của con người tiết ra hormone tăng trưởng GH cả ngày, nhưng vào ban đêm, lượng hormone này được giải phóng cao hơn gấp nhiều lần. Thậm chí đạt cao nhất nếu trẻ đi ngủ trong “khung giờ vàng” là từ 21 giờ tối đến 2 giờ khuya và từ 5 giờ sáng đến 7 giờ sáng.

Đồng thời, nếu trẻ ngủ ở tư thế thoải mái, cơ thể thả lỏng hoàn toàn, xương và sụn không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ áp lực hay sức ép nào thì sẽ rất có lợi cho sự phát triển của chiều cao.

Ngoài ra, trong quá trình theo dõi con, nếu nghi ngờ trẻ có vấn đề về tăng trưởng, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa Nội tiết Nhi để được chẩn đoán và điều trị chính xác nhất, không tự ý sử dụng các hormone tăng trưởng khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

Trà My – Phòng Thông tin điện tử
Ảnh: Trường Giang