Cùng gia đình vượt qua thách thức can thiệp, điều trị trẻ rối loạn phổ tự kỷ

Hiện nay, số lượng trẻ em mắc Rối loạn phổ tự kỷ ngày càng tăng cao với tỷ lệ mắc toàn cầu là khoảng 1%. Với mong muốn mang lại những biện pháp can thiệp tốt nhất cho trẻ mắc Rối loạn phổ tự kỷ, đồng thời giúp cha mẹ thấu hiểu và hỗ trợ các con dễ dàng hơn trong quá trình hòa nhập với xã hội, Khoa Tâm thần - Bệnh viện Nhi Trung ương đã tổ chức buổi Họp mặt thường niên cho các gia đình trẻ rối loạn phổ tự kỷ vào ngày 27/3 vừa qua.

Hưởng ứng Ngày thế giới nhận thức về tự kỷ 02/04

Ngày 02/04 hàng năm được Liên hợp quốc chọn là ngày “Thế giới nhận thức về tự kỷ”, với mục đích kêu gọi cộng đồng tăng cường sự quan tâm và hiểu biết về rối loạn này. Từ đó giúp phát hiện sớm, đánh giá kịp thời và có kế hoạch can thiệp phù hợp đối với trẻ tự kỷ, mà trước hết là nâng cao sự đồng hành của cha mẹ để giúp trẻ có cơ hội phát triển trong tương lai. 

Họp mặt thường niên cho các gia đình có trẻ rối loạn phổ tự kỷ được Khoa Tâm thần  – Bệnh viện Nhi Trung ương tổ chức đã 8 năm liên tục. Năm nay do bối cảnh dịch COVID-19 vẫn còn nhiều phức tạp nên chương trình diễn ra dưới hình thức trực tuyến. Đây là hành động thiết thực để giúp các cha mẹ có con tự kỷ hiểu và nắm được các kiến thức đúng đủ về việc nhận biết triệu chứng  của con cũng như phương pháp, hoạt động can thiệp hiệu quả nhất.

ThS. BSCKII Thành Ngọc Minh (bên phải) – Trưởng khoa Tâm thần, Bệnh viện Bệnh viện Nhi Trung ương tại buổi Họp mặt

Gian nan con đường đưa con hòa nhập với xã hội

Chỉ nghĩ là con nghịch ngợm, hiếu động, chậm nói, nhiều cha mẹ đã giật mình, thậm chí là “sốc” khi được chẩn đoán con bị tự kỷ. Đồng hành cùng con trên con đường chữa bệnh, nhiều cha mẹ không giấu được nước mắt và nỗi lo lắng không biết tương lai của con sẽ như thế nào.

Trẻ em rối loạn phổ tự kỷ không thể diễn đạt những nhu cầu hay mong muốn cơ bản. Trẻ không thể nói cho che mẹ mình bị đói bụng, khát nước, đau đớn một cách thông thường, mà thể hiện điều đó bằng cách thức riêng biệt như khóc lóc, ăn vạ, tự đánh mình…, và cha mẹ buộc phải hiểu rõ những điều đó để đáp ứng và giáo dục trẻ. 

Các biểu hiện hành vi thách thức như tăng động, dễ mất tập trung, hành vi bột phát của trẻ cũng khiến cha mẹ phải giám sát con nhiều hơn, phòng ngừa an toàn nhiều hơn. Những đặc tính này cản trở sinh hoạt và học tập của trẻ. Hơn nữa, do trẻ không có khả năng tự chơi và chơi tuân thủ đúng quy tắc nên cha mẹ, người chăm sóc trẻ phải dành thời gian cho trẻ nhiều hơn.

Giúp trẻ tự kỷ hòa nhập cuộc sống dù nhiều khó khăn, gian nan nhưng bằng tình yêu thương và  kiên trì áp dụng đúng phương pháp của cha mẹ vẫn có thể giúp trẻ tiến bộ và nâng cao chất lượng sống cho trẻ và gia đình. 

Trẻ tự kỷ có kèm theo tăng động giảm chú ý cần quản lý và can thiệp thế nào?

Trẻ tự kỷ có kèm theo tăng động giảm chú ý có thể làm trầm trọng thêm tình trạng suy giảm chức năng ở trẻ, đặc biệt là khả năng thích ứng và xã hội của trẻ tại nhà, ở trường và những nơi khác, khiến chất lượng cuộc sống giảm hơn nhiều so với trẻ không kèm tăng động, gây ra nhiều hành vi nghiêm trọng về hành vi (đặc biệt là các hành vi thách thức), học tập, cảm xúc. 

“Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn tự kỷ năm 2013 của Hiệp hội tâm thần Mỹ (DSM-5)  cho phép chẩn đoán rối loạn tăng động giảm chú ý đồng thời với rối loạn phổ tự kỷ. Phương pháp tiếp cận này cho phép quản lý lâm sàng hiệu quả hơn đối với trẻ em, mở đường cho sự hiểu biết khoa học chính xác hơn về  những điểm chung giữa 2 rối loạn này” – ThS Mai Thị Xuân Thu – Khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi Trung ương chỉ ra trong bài chia sẻ “Hỗ trợ cho trẻ tự kỷ có kèm tăng động giảm chú ý tại nhà”. 

ThS Mai Thị Xuân Thu – Khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi Trung ương

Các chiến lược hỗ trợ các vấn đề về chú ý cho trẻ tự kỷ có kèm theo tăng động giảm chú ý bao gồm: 

–  Sắp xếp môi trường:

• Sắp xếp đồ dùng, đồ chơi, đồ vật dễ nhớ và có thể dự đoán được
• Tạo góc hoạt động tĩnh riêng, không gian vận động riêng giúp các con phân biệt được các góc chơi, làm nhiệm vụ của mình. Tránh các yếu tố xao nhãng, như: tivi, điện thoại, các âm thanh thu hút trẻ hoặc làm trẻ sợ, hạn chế mùi hương gây khó chịu.
• Sử dụng lịch trình cho hoạt động/ nhiệm vụ của con và cha mẹ cùng làm cùng con

–  Sử dụng đồ chơi, hoạt động mà trẻ thích

Chiến lược hỗ trợ các vấn đề về tăng hoạt động ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ cha mẹ nên lưu ý:

–  Sắp xếp môi trường:

• Chú ý đến an toàn, tránh yếu tố gây nguy hiểm cho trẻ như nước nóng, ổ điện, bếp, đồ dùng dễ vỡ, sắc nhọn,..
• Tạo không gian phù hợp cho trẻ có cơ hội vận động, không ngăn cấm
• Đồ chơi được sắp xếp gọn gàng khi không chơi nữa.

–  Cho trẻ tham gia trò chơi vận động như: đuổi bắt, trò chơi với bóng, trò chơi leo trèo, đi bơi, thể thao

–  Tạo các hoạt động tĩnh thư giãn vào khoảng thời gian trẻ cần bình tĩnh và ít hoạt động.

–  Điều trị thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ khi cần

Với hành vi thách thức ở trẻ tự kỷ, cha mẹ không nên phạt con

Hành vi thách thức là những  hành vi lơ đãng kém tập trung, hành vi bột phát, hành vi tìm kiếm giác quan, hành vi phớt lờ, hành vi bốc đồng, hành vi hung hăng quá mức, những cơn giận dữ. 

Điều cần nhất khi cha mẹ thấy con có những hành vi thách thức  là bình tĩnh tìm nguyên nhân, các yếu tố góp phần gây ra, đồng thời phân tích chức năng hành vi nhằm xác định rõ mục đích: Trẻ có mong muốn có đồ vật, đồ chơi gì; Con mong muốn có được chú ý không; Trẻ muốn dừng hoặc né tránh điều gì; Trẻ có cần được kích thích về mặt giác quan không. 

 Trong bài “Quản lý hành vi thách thức trẻ tự kỷ’, ThS Đỗ Minh Thúy Liên – Khoa Tâm thần , Bệnh viện Nhi Trung ương khuyến cáo:

“Cha mẹ không nên phạt trẻ về những hành vi không kiểm soát. Nếu cha mẹ quá căng thẳng với tình huống, hãy tách mình ra khỏi trong khoảng thời gian nhất định để cảm xúc lắng xuống. Quan sát trước, trong và sau những hành vi thách thức để giúp trẻ giảm thiểu các hành vi này”.

Phân tích hành vi thách thức của trẻ là rất quan trọng để tìm cách điều chỉnh phù hợp

Chiến lược quản lý hành vi thách thức ở trẻ tự kỷ được ThS Đỗ Minh Thúy Liên và ThS Trần Bình Nguyên đưa ra trong buổi Họp mặt cũng là phương pháp hữu ích để cha mẹ tiếp cận và xử trí tình huống tốt hơn khi trẻ tự kỷ có hành vi thách thức: Hiểu hành vi tự kỷ phổ biến; Củng cố tích cực; Sử dụng kỹ thuật tự trấn tĩnh; Kiểm soát môi trường; Tuân thủ quy trình; Giao tiếp rõ ràng; Bỏ qua các hành vi vô hại; Ưu tiên sự an toàn; Tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp. 

Các chuyên gia cũng khuyến khích phụ huynh hãy để con sáng tạo và dẫn dắt, giúp những điều vô nghĩa của con thành có ý nghĩa, giúp con gọi tên cảm xúc, hãy lắng nghe và cho con có thời gian được giải tỏa các năng lượng tiêu cực nếu cần thiết, đồng thời biến các hoạt động chơi của con thành cơ hội giáo dục. 

Chúng tôi tin rằng với tình yêu, sự kiên nhẫn, kiên trì của cha mẹ và sự nỗ lực điều trị của các y bác sĩ Khoa Tâm thần – Bệnh viện Nhi Trung ương, trẻ tự kỷ sẽ sớm hòa nhập với cuộc sống và có một tương lai tốt đẹp hơn phía trước. 

Trà My – Phòng Thông tin điện tử
Ảnh: Minh Hạnh