Dinh dưỡng và sự phát triển thể chất và tinh thần ở trẻ em

                                                                           PGS. Ninh Thị Ứng – Bệnh Viện Nhi TW

 

Sự phát triển tinh thần, vận động trẻ em diễn biến song song với sự trưởng thành của hệ thần kinh trung ương và cơ thể nói chung.

Khi sinh ra hệ thần kinh kém phát triển nhất so với  các cơ quan khác . Sự trưởng thành của não tiếp tục trong năm năm đầu. Bộ não trẻ sơ sinh nặng 300-500 gram, ở trẻ 15 tuổi não nặng 1200-1400 gram tương đương với não người lớn, đó là kết quả của myelin hoá. Myelin là hợp chất gồm chất protit và chất lipid ( aminomono phosphatide).

                            

                                                                            Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)

 

   1. Đủ số lượng và chất lượng. Không những đảm bảo năng lượng cho hoạt động sống mà phải đảm bảo đủ các chất cho sự phát triển lớn lên của cơ thể và của cơ quan não nói riêng.

   2.  Đủ các chất cần thiết như chất bột đường, chất đạm, chất béo, muối khoáng, chất vitamin, yếu tố vi lượng, nước, oxy.

  3. Các chất dinh dưỡng phải ở một tỷ lệ cân đối theo lứa tuổi.

     A. Nhu cầu năng lượng.

          Trẻ lớn cách tính: 1000 Kcal + 100 x tuổi. ( X là số tuổi).

          Nguồn cung cấp năng lượng chủ yếu là chất bột đường, có ở trong gạo, bột mỳ, khoai, đường, mật.

         Nhu cầu chất bột đường 10 – 15gram /kg/ngày, 1 gram bằng 4Kcal

        Trẻ em cần nhiều đạm để xây dựng  chất myelin, phát triển các mô, đổi mới tế bào, tổng hợp các men cho chuyển hoá các hooc môn, các khoáng thể giúp cơ thể chống đỡ bệnh tật.

        Chất đạm bao gồm các loại axit amin. Trứng, sữa, thịt, cá tôm, chứa axit amin cơ bản thiết yếu. Chất đạm của đậu nành và các loại đậu khác có chất lượng gần bắng đam thịt .

       100 ml sữa mẹ cung cấp 61 Kcal , 88,3 gram nước, 1,5 gram protein, 3 gram lipid, 7 gram glucid. 100 gram thịt lợn cá nạc cung cấp trung bình 20gram protein; thịt bò 100gram cho 26 gram protein.

     Cách tính nhu cầu protein : trọng lượng cơ thể x 3.

     Trung bình  2-3 gram/kg/ngày.

     Nhu cầu chất đạm chiếm 12-14% nhu cầu năng lượng một ngày.

      Trẻ 6-7 tháng khi đã ăn bổ xung, mỗi ngày chỉ cần ăn khoảng 20 gram protein ( 70 gam thịt, hoặc cá, tôm). Nếu ăn trứng tương đương nửa lòng đỏ trứng gà hoặc 2 lòng đỏ trứng chim cút.

60% thành phần của não là chất béo, axit photpho chứa nhiều nhất trong não. Chất này không chuyển thành năng lượng mà nó tạo thành chất myelin góp phần vào dẫn truyền các xung động thần kinh.

Dầu, bơ, lạc, vừng, dầu thực vật, sữa chứa axit béo chuỗi dài và không nọ rất cần cho sự phát triển, tăng trưởng não bộ.

Trẻ càng nhỏ nhu cầu về chất béo so với % năng lượng càng cao. Trẻ < 6 tháng tuổi: chất béo chiếm 50% nhu cầu năng lượng; trẻ 6-12 tháng tuổi : 45%, trẻ 1-3 tuổi : 40%; 4-10 tuổi : 30%.

Người ta thấy nhu cầu lipit có thể tính tương đương như lượng protein.

0-12 tháng : 1,5 – 2,3 gram /kg cân nặng/ngày.

1-3 tuổi : 1,5 – 2 g ram 1 kg cân nặng/ngày.

     D.Chất đường

Chất đường sẽ cung cấp năng lượng chính trong bữa ăn, giúp người no lâu. Glucid chủ yếu do ngũ cốc( cơm), rau, củ, quả cung cấp. Năng lượng do glucid nên chiếm khoảng 55-60% tổng số năng lượng của khẩu phần ăn hàng ngày.

Trong các vitamin thì vitamin A, B1, B2, B12, C, E là các vitamin mà não trực tiếp cần đến.

    – Vitamin A liên quan đến sự hợp thành abbumin của hệ thần kinh. Nếu thiếu vitamin A mắt sẽ nhìn không rõ. Vitamin A có nhiều trong gan gà, lươn, lá tía tô, rau chân vịt, rau cải, lá su hào, cây cải dầu, cà rốt, trứng gà.

    – Vitamin B1: là chất không thể thiếu được cho sự phát triển của não và khả năng tư duy. Có nhiều trong gạo, men rượu, lạc, nấm, thịt lợn, hạt đậu,  tằm, sữa tách bơ, tỏi.

 – Vitamin B2: Đường Gluco được dùng làm nguồn năng lượng cho não, khi đường Gluco tiến hành quá trình trao đổi chất, cần một lượng Vitamin nhóm B rất lớn. Vitamin B2 có nhiều trong men, gan bê, gan lợn, thịt gà, xúc xích thịt cá, cá tươi, sữa bò, cá chạch, lá su hào.

 – Vitamin B6: Chủ yếu liên quan đến quá trình trao đổi chất của An-bu-min, có tác dụng bổ trợ cho các chất xúc tác trong não, có nhiều trong các loại cá, hạnh đào, yến, hạt đậu, , gạo chưa giã.

 – Vitamin B12: Nếu thiếu Vitamin này sẽ dẫn đến thiếu máu, làm cho não không lấy được ôxy và các chất dinh dưỡng. Nó có trong gan bò, gan lợn, sữa tách bơ, dê, cá trích.

 – Vitamin C: Là nguyên tố rất cần thiết cho việc hợp thành và liên kết các tế bào não. Nó có trong rau cần hà lan, cải bắp, súp lơ, ớt tròn, lá su hào, cải dầu, rau chân vịt, quả hồng ngọt.

 – Vitamin E: Có thể cản trở quá trình lão hoá của não. Có nhiều trong hạt đậu, lạc,  vừng  đen, trứng gà, bánh mì, bột tiểu mạch, gan bò, đậu Hà Lan.

   F. Nhu cầu về chất khoáng và các yếu tố vi lượng.

Sắt: Cấu thành các sắc tố hồng cầu. Nhiệm vụ chính của nó là đưa ô-xy lên não. Có nhiều trong rau câu, cá, tôm, gan lợn, hải thảo, vừng, sợi cà rốt,, hạt đậu, đậu phụ miếng, cần Hà Lan, bột đậu vàng v..v..

 – Canxi: Có tác dụng trấn tĩnh hệ thần kinh. Có trong tôm khô, cá khô, hải thảo, sữa tách bơ, vừng, tôm nõn, tảo quần đới, v..v..

 – Phốt pho: 80% lượng phốt pho thường kết hợp với canxi. Mỡ phốt pho là thành phần trọng yếu của não. Có trong gạo, cá khô, bột cá, cá ướp muối rồi phơi khô, phôi tiểu mạch, cá mực khô, và một số loại cá khác.

 – Kẽm: Trong não chứa rất nhiều chất dung môi, mà kẽm là thành phần cấu tạo nên các dung môi này, có tác dụng rất quan trọng. Có trong đậu phụ bì, đậu phụ miếng, cá khô, con hầu, rau câu,  men, thịt lợn, chân giò, cam , hạt đậu, nấm, sò biển v..v..

 – Đồng: Có liên quan đến việc hấp thụ sắt, nó là vật chuyển ôxy tới não, có tác dụng rất quan trọng.

 – Men: Có trong mộc nhĩ, con hầu, rau câu, cá khô, trứng gà, sữa tách bơ, thịt lợn.

 – Mar-gar: Nó có tác dụng làm linh hoạt hoá các chất dung môi. Có chứa trong mộc nhĩ, rau câu, đậu phụ, rau câu xanh, mạch phiến, vừng, hạnh đào, cá khô.

   G. Nhu cầu về nước

Trẻ sơ sinh nước chiếm 75% khối lượng cơ thể, trẻ lớn chiếm 65%. Do tầm quan trọng như vậy nên cần cung cấp hàng ngày đủ nước cho trẻ em.

  H. Tỷ lệ cân đối các chất dinh dưỡng chính trong khẩu phần ăn.

 – Chất béo 30 – 40%, trong đó chât béo thực vật nên 30% tổng số chất béo đưa vào.

   – Chất bột, đường: 50-60%, trong đó đường chỉ nên dưới 30% tổng số chất bột đường

Tóm lại: Phát triển của cơ quan não cần được dinh dưỡng đầy đủ chất đạm, béo, bột đường, vitamin, chất khoáng, nước hàng ngày để trẻ phát triển toàn diện cả thể chất và tinh thần, thông minh, khỏe mạnh.