Hướng dẫn cách nhận biết, chẩn đoán và chăm sóc trẻ tự kỷ

Tự kỷ là rối loạn phát triển lan tỏa xuất hiện sớm ở trẻ nhỏ và kéo dài với các dấu hiệu ở 3 lĩnh vực

• Giảm tương tác xã hội: ít nhìn mắt, ít chỉ tay, ít cử chỉ giao tiếp, không chơi với bạn, gọi ít quay đầu lại, không khoe, không chia sẻ quan tâm với người khác.
• Giảm giao tiếp: chậm nói, nhại lời, phát âm vô nghĩa, nếu nói được lại không biết duy trì hội thoại, giọng nói khác thường, không biết chơi giả vờ.
• Hành vi bất thường: hành động rập khuôn, cầm lâu một thứ, cuốn hút quá mức với tivi, quảng cáo, logo, sách, chữ, số, bấm nút đồ điện, đi kiễng gót, chạy vòng quanh, nhìn tay, ăn ít nhai…

Phân loại

• Tự kỷ điển hình: xuất hiện trước 3 tuổi ở cả 3 lĩnh vực nói trên.
• Tự kỷ không điển hình: xuất hiện sau 3 tuổi, không đủ cả 3 lĩnh vực.
• Tự kỷ chức năng cao: biết chữ số sớm, trí nhớ máy móc tốt nhưng kém giao tiếp và tương tác xã hội.
• Hội chứng phân rã ở trẻ nhỏ: bình thường trước 3 – 4 tuổi, sau đó xuất hiện các dấu hiệu tự kỷ mức nặng.

Triệu chứng (ở trẻ trước 24 tháng tuổi)

• Không bập bẹ nói khi 12 tháng tuổi.
• Không có cử chỉ khi 12 tháng tuổi: chỉ tay, vẫy tay, bắt tay, nhìn mắt, cười đáp.
• Không nói được từ đơn khi 16 tháng tuổi.
• Không tự nói câu 2 từ khi 24 tháng tuổi.
• Mất kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp ở bất kỳ lứa tuổi nào.

          Các trẻ có nguy cơ cao

• Mẹ mang thai bị nhiễm một số loại virus.
• Khi sinh bị ngạt, sang chấn não, can thiệp sản khoa, sinh non.
• Khuyết tật tâm thần, tổn thương hệ thần kinh bẩm sinh.
• Các tình trạng nhiễm sắc thể bất thường.
• Gia đình ít quan tâm, xem tivi nhiều làm mức độ tự kỷ nặng thêm, đây không phải là nguyên nhân tự kỷ.

Các bước chẩn đoán

• Khám thần kinh, nội khoa, tâm thần, đánh giá theo DSM-IV.
• Khám răng hàm mặt, tai mũi họng, đo thính lực …
• Test tâm lý: Denver II, M – CHAT, CARS, thang hành vi cảm xúc.
• Các bác sỹ chuyên khoa Nhi, Thần kinh, Tâm thần có thể sàng lọc các dấu hiệu để xác định trẻ có mắc tự kỷ không, tiến hành đánh giá chuyên khoa xác định chẩn đoán.

Chăm sóc và can thiệp

Can thiệp sớm:

Ngay từ khi trẻ có biểu hiện bất thường, chẩn đoán xác định rõ từ 24 – 30 tháng, cần: + Trị liệu hành vi, dạy ngôn ngữ và giao tiếp, trị liệu tâm vận động và điều hoà cảm giác, tự phục vụ, chơi tương tác, kỹ năng xã hội, tư vấn gia đình. + Các kỹ năng cơ bản dạy trẻ: chú ý bằng nhìn, lắng nghe, bắt chước, giao tiếp bằng cử chỉ, chơi phù hợp, hiểu lời, kỹ năng phát âm.

Thái độ và vai trò của cha mẹ

• Cần đưa trẻ đi khám ngay khi phát hiện các biểu hiện nghi ngờ trẻ bị tự kỷ
• Tích cực tìm hiểu tự kỷ, điểu chỉnh cảm xúc bản thân.
• Tạo môi trường sống an toàn, ổn định cho trẻ.
• Dành nhiều thời gian cho trẻ: quan sát, hiểu, tương tác và dạy trẻ phù hợp.
• Dạy trẻ mọi lúc mọi nơi bằng vật thật, đồ chơi, tranh ảnh, biểu tượng.
• Kết hợp với các nhà chuyên môn: bác sỹ nhi khoa, cán bộ tâm lý, giáo viên giáo dục đặc biệt, bác sỹ chuyên khoa tâm thần.
• Chia sẻ kinh nghiệm, cảm xúc, phương tiện dạy trẻ với các cha mẹ khác.
• Ghi nhật ký về diễn biến của trẻ và cách can thiệp để rút kinh nghiệm.

Hướng dẫn cha mẹ can thiệp sớm tại nhà

• Chơi và dạy trẻ mọi lúc, mọi nơi. Ít nhất 3 giờ/ngày.
• Đi lớp, hạn chế xem tivi.
• Gọi tên, nhìn mắt, nhìn theo tay chỉ, gây sự chú ý của trẻ, tạo nhu cầu cho trẻ.
• Dạy trẻ chỉ ngón trỏ vào bộ phận cơ thể, đồ vật, tranh ảnh.
• Dạy cử chỉ giao tiếp: chào, ạ, xin, bye, bắt tay, hoan hô,…
• Dạy cách chơi đồ chơi và chơi với người khác: chi chành, ú oà, kiến bò,…
• Bắt chước các động tác môi miệng, nét mặt, tiếng kêu con vật, đồ vật, từ đơn giản.
• Nói ngắn, rõ, nhấn mạnh từ chính kèm theo cử chỉ, điệu bộ, tranh ảnh, đồ vật.
• Giao tiếp bằng tranh để đổi lấy thứ trẻ cần (PECS).
• Sai việc đơn giản, thực hiện mệnh lệnh.
• Vận động tinh: xếp, ghép, vẽ tô, xâu, cắm, xé, cắt dán,…
• Vận động thô: đi bộ, bò, lăn, nhảy, trượt, thể dục, đạp xe, lăn bóng, …
• Kích thích cảm giác khác nhau vào da, cơ, khớp: mát xa, chải, xoa bóp, ép khớp…
• Tự tập xúc ăn, cầm cốc, đi vệ sinh, mặc quần áo, đi dép, …
• Khuyến khích trẻ chơi cùng trẻ khác.
• Dứt khoát hành vi sai, lờ đi khi trẻ ăn vạ.
• Luôn khuyến khích, động viên, khen ngợi với tiến bộ nhỏ nhất.
• Hiện chưa có thuốc chữa khỏi tự kỷ mà chỉ có thuốc điều trị rối loạn đi kèm như tăng động, hung tính, động kinh,…

CNĐD. Đào Thị Thủy – Điều dưỡng trưởng Khoa Tâm thần