Tác dụng phụ của hóa trị ung thư

Hóa trị liệu là một phương thức được áp dụng phổ biến trong điều trị ung thư. Bên cạnh vai trò giúp bệnh nhân giành lại sự sống, hóa trị liệu cũng gây ra không ít tác dụng phụ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các cơ quan của trẻ.

1. Tại sao hóa trị liệu ung thư gây ra những phản ứng phụ?

Hóa trị liệu là những thứ thuốc rất mạnh đã được chế tạo để tiêu diệt, phá vỡ những tế bào đang phát triển nhanh như các tế bào ung thư. Do các thuốc này được đưa đi khắp cơ thể nên chúng có thể gây hại cho những tế bào bình thường khác. Chính các tác hại trên những tế bào bình thường là nguyên nhân đưa đến các phản ứng phụ.

2. Hóa trị ung thư gây ra phản ứng phụ trên các cơ quan như thế nào?

Các bệnh nhân, không phải ai cũng gặp những tác dụng phụ giống nhau trong quá trình hóa trị. Những yếu tố ảnh hưởng đến các tác dụng phụ bao gồm phác đồ điều trị, loại thuốc, liều lượng, độ tuổi người bệnh, sức khỏe. Hóa trị thường gây các tác dụng phụ trên các cơ quan bao gồm:

Những tác dụng phụ của hóa trị trong điều trị ung thư người bệnh cần biết

2.1. Máu và thành phần máu

– Thiếu hồng cầu: trẻ cảm thấy mệt mỏi nhiều, khó thở, da nhợt nhạt… Nếu thiếu máu nặng, có cảm giác hoa mắt, chóng mặt, chân tay lạnh.

– Thiếu bạch cầu: Bạch cầu là tế bào miễn dịch có vai trò bảo vệ cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.

– Thiếu tiểu cầu: tiểu cầu tham gia vào quá trình đông máu nên khi thiếu dễ bị xuất huyết dưới da hoặc nội tạng. Các biểu hiện thường gặp là chảy máu cam, nốt (mảng) xuất huyết dưới da ở những nơi va chạm, nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen hoặc máu tươi, kinh nguyệt ra nhiều máu hơn và kéo dài hơn bình thường…

2.2. Hệ miễn dịch

Hóa trị liệu dẫn tới suy giảm chức năng của hệ thống miễn dịch do các tế bào miễn dịch bị tiêu diệt và tủy xương không sản xuất các tế bào miễn dịch mới. Biểu hiện là cơ thể dễ bị nhiễm vi khuẩn, vi rút, nấm như viêm phổi, viêm đường tiết niệu, lở loét miệng, nấm miệng…

2.3. Hệ tiêu hóa (gan, đường ruột)

– Gan: gan là “nhà máy khử độc của cơ thể” nên sẽ bị ảnh hưởng đầu tiên. Việc sử dụng hóa chất sẽ làm tổn thương các tế bào gan đưa đến suy giảm chức năng gan, các men gan tăng cao trong máu và làm tăng nguy cơ nhiễm độc cho cơ thể.

– Đường ruột: Tế bào niêm mạc đường ruột cũng là loại tế bào nhạy cảm với hóa chất. Chúng bị tiêu diệt và suy giảm nặng nề nên các chức năng của dạ dày, ruột non, đại tràng đều bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Bên cạnh đó, hệ miễn dịch đường ruột, nơi tập trung 80% kháng thể của cơ thể cũng bị suy giảm nặng nề, hậu quả tiêu chảy và các hình thức rối loạn tiêu hóa khác xuất hiện: phân lỏng, táo bón…

– Những triệu chứng của tiêu hóa: Buồn nôn, mệt mỏi, chán ăn, ăn không ngon là những triệu chứng phổ biến, có thể có cơn nôn mửa.

– Loét miệng có thể gây khó nhai và nuốt. Lở loét cũng có thể hình thành trên lưỡi, môi, lợi/ nướu răng, hoặc trong cổ họng. Lở loét miệng có thể khiến bệnh nhân dễ bị chảy máu và nhiễm trùng.

2.5. Hệ da, lông, tóc, móng

Nhiều loại thuốc hóa trị ảnh hưởng đến nang lông và có thể gây rụng tóc trong vòng  một vài tuần điều trị đầu tiên.

Rụng tóc có thể xảy ra trên đầu, lông mày, lông mi. Tuy nhiên, tình trạng rụng tóc chỉ là tạm thời, tóc tăng trưởng mới thường bắt đầu một vài tuần sau đợt điều trị cuối cùng.

Một số bênh nhân bị kích ứng da nhẹ như khô da, ngứa, phát ban, có thể tăng sự nhạy cảm với ánh nắng mặt trời.

Móng tay và móng chân có thể chuyển sang màu nâu hoặc màu vàng và giòn vỡ một cách dễ dàng. Trong trường hợp nghiêm trọng móng tay, móng chân có thể bị bong tróc khỏi nền móng.

2.6. Hệ tuần hoàn

Một số loại thuốc hóa trị có thể làm suy yếu cơ tim, dẫn đến bệnh cơ tim, hoặc ảnh hưởng đến khả năng bơm máu hiệu quả của cơ tim. Một số loại thuốc hóa trị có thể làm tăng nguy cơ đau cơ tim.

2.7. Hệ bài tiết (thận và bàng quang)

Thận sẽ phải làm việc rất nhiều khi thuốc hóa trị vào cơ thể. Các triệu chứng của tổn thương thận là biểu hiện của viêm cầu thận cấp như giảm đi tiểu, phù nề và đau đầu.

Các triệu chứng của kích thích bàng quang bao gồm cảm giác rát khi đi tiểu và tăng số lần tiết niệu.

2.8. Hệ thần kinh

Thuốc hóa trị có thể gây ra vấn đề với trí nhớ, khiến bệnh nhân gặp khó khăn để tập trung hoặc suy nghĩ. Suy giảm nhận thức này có thể mất đi sau khi kết thúc điều trị, hoặc có thể kéo dài trong nhiều năm.

Một số loại thuốc hóa trị có thể gây đau, yếu, tê hoặc ngứa ran ở bàn tay và bàn chân (bệnh thần kinh ngoại biên). Cơ thể cảm thấy mệt mỏi, đau nhức, hay run rẩy. Phản xạ và kỹ năng vận động có thể giảm sút.

2.10. Tâm lý và cảm xúc

Sống chung với ung thư và can thiệp bằng hóa trị có thể gây ra một số cảm xúc tiêu cực. Con bạn có thể cảm thấy sợ hãi, căng thẳng hay lo lắng. Một số trẻ lớn có thể bị trầm cảm.

3. Những tác dụng phụ kéo dài bao lâu?

Thời gian kéo dài các phản ứng phụ của hóa trị khác nhau ở mỗi người và ở mỗi loại thuốc. Có những người phải chịu rất ít tác dụng phụ trong thời gian rất ngắn, trong khi đó nó lại kéo dài dai dẳng ở một số bệnh nhân.

Phần lớn các phản ứng phụ sẽ biến mất đi dần dần sau khi dừng thuốc vì những tế bào bình thường trong cơ thể hồi phục rất nhanh chóng. Thời gian cần thiết để cơ thể hồi phục hoàn toàn khả năng hoạt động sẽ tùy thuộc vào nền tảng sức khỏe của bệnh nhân và phương pháp hỗ trợ đang sử dụng. Song một số tác dụng phụ lại kéo dài trong vài năm, thậm chí cả đời như những phản ứng phụ lên cơ quan sinh sản, tim mạch,…

4. Người bệnh cần làm gì trong quá trình điều trị ung thư bằng hóa trị liệu?

– Hãy trao đổi với Bác sỹ, Điều dưỡng về tất cả những thắc mắc, lo lắng về loại thuốc mà mình sẽ dùng, các nguy cơ không mong muốn có thể gặp, cách theo dõi và phát hiện…

– Tự trang bị cho mình và người thân những kiến thức cần thiết nhất về cách phòng và điều trị các tác dụng phụ của thuốc. Điều này là hết sức cần thiết, vì không ai có thể cảm nhận rõ những thay đổi của cơ thể bằng chính bản thân mình.

– Nếu thấy bắt gặp dấu hiệu bất thường nào hãy báo cho các nhân viên y tế để được theo dõi và điều trị kịp thời. Các bác sỹ có thể cân nhắc thay đổi thuốc, liều dùng và thời gian điều trị; cũng như đưa ra các biện pháp điều trị giảm nhẹ.

– Chuẩn bị cho mình tâm lý tích cực, vững vàng để chấp nhận và vượt qua bệnh tật.

Sống chung với ung thư một cách khỏe mạnh là một vấn đề được nhiều người quan tâm. Trong đó, việc lưu ý đến các tác dụng phụ để kịp thời phát hiện và xử trí đóng vai trò vô cùng quan trọng. Người bệnh cần nắm được những nguy cơ có thể gặp phải và chú ý đến những thay đổi trong cơ thể.

ThS. Nguyễn Thị Thu Hằng – Khoa Ung bướu