Mức lọc cầu thận (GFR) là thông số phổ biến nhất và ước tính được chính xác nhất chức năng của thận.1 Hiện nay, GFR chủ yếu được ước tính (eGFR) bằng các biomarker như nồng độ creatinine huyết tương (SCr) và nồng độ cystatin C huyết tương (cysC).1 Đã có nhiều công thức được phát triển dành cho người trưởng thành (Cockcroft-Gault, MDRD, CKD-EPI) tuy nhiên lại không chính xác khi áp dụng cho trẻ em hoặc chưa được thẩm định lại trên quần thể bệnh nhân dưới 18 tuổi.2 Do đó cần thiết phải áp dụng các công thức eGFR dành riêng cho bệnh nhân nhi được phát triển và thẩm định bằng dữ liệu trên chính đối tượng đặc biệt này.
Lưu ý: các công thức eGFR trong bài đều cho kết quả có đơn vị mL/phút/1,73m2.
1. Các công thức ước tính GFR từ nồng độ creatinine huyết tương
SCr là một biomarker quen thuộc trong đánh giá chức năng thận.1,3 SCr bị ảnh hưởng bởi khối lượng cơ trong cơ thể, khi trẻ phát triển chiều cao và cân nặng một cách tự nhiên sẽ kéo theo SCr tăng do tổng khối lượng cơ tăng.2 Ngoài ra, SCr cũng thay đổi khá nhanh chóng khi có sự thay đổi về chế độ ăn, đặc biệt là lượng tiêu thụ protein và nước, hơn nữa SCr sẽ không tăng cho tới khi mức lọc cầu thận giảm đáng kể.1 Các yếu tố này làm ảnh hưởng tới việc sử dụng SCr để ước tính GFR, tuy nhiên do đây là xét nghiệm có giá thành rẻ, dễ thực hiện và thời gian trả kết quả nhanh, tỷ lệ [chiều cao/SCr] vẫn hay được sử dụng trong môi trường bệnh viện để ước tính nhanh giá trị GFR ban đầu.1
🔹 Các công thức ước tính GFR dựa vào SCr
Công thức ước tính GFR đầu tiên cho trẻ em được gọi là công thức Schwartz “bedside” (1) với hệ số k phụ thuộc vào độ tuổi:1,2
Công thức (1) đã xuất hiện từ năm 1976, sử dụng giá trị SCr từ phương pháp xét nghiệm creatinine chưa tương đồng với phương pháp tiêu chuẩn vàng IDMS (isotope dilution mass spectrometry) nên đã được chứng minh cho kết quả ước tính GFR quá mức.1 Bên cạnh đó, cần hạn chế áp dụng công thức (1) cho trẻ mắc bệnh thận mạn (CKD) và chậm phát triển.1
Năm 2009, Schwartz và cộng sự đã điều chỉnh lại công thức (1) và công bố công thức Schwartz IDMS cho trẻ 1 – 16 tuổi (2):1,2
Dữ liệu để phát triển công thức (2) được lấy từ quần thể bệnh nhân nhi trong nghiên cứu CKiD (Chronic Kidney Disease in Children). Cần lưu ý rằng công thức này được phát triển cho trẻ CKD thường gặp tình trạng chậm phát triển hay dậy thì muộn, do đó có thể không phù hợp cho trẻ phát triển bình thường và có chức năng thận bình thường hay gần mức bình thường. Nhược điểm của công thức này là cần có thông tin chiều cao; ngoài ra giá trị k cố định 0,413 cho thấy không thể áp dụng cho trẻ sơ sinh cũng như trẻ vị thành niên trên 16 tuổi.1
Nhận thức được sự bất lợi của các công thức cũ khi phụ thuộc vào thông số chiều cao, Pottel và cộng sự đã đề xuất công thức không phụ thuộc vào chiều cao cho trẻ 1 – 14 tuổi (3):1
Trong suốt thập kỷ sau đó, Pottel và cộng sự đã mở rộng công thức (3) cho cả người lớn, từ đó hình thành công thức eGFR đầu tiên cho tất cả lứa tuổi:1
– Công thức FAS (full age spectrum) (4) năm 2016:4
– Công thức EKFC (European Kidney Function Consortium) (5) năm 2021 được cải tiến từ công thức (4):5
Công thức (4) và (5) đã cho thấy tính cải tiến khi giải quyết được vấn đề giá trị eGFR có sự chênh lệch bất hợp lý nếu chuyển đổi giữa các công thức đặc hiệu theo lứa tuổi (ví dụ chuyển đổi từ công thức Schwartz sang công thức CKD-EPI cho người lớn khi bệnh nhân được 18 tuổi).4,5 Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các công thức này được xây dựng và thẩm định bằng dữ liệu quần thể người da trắng (Châu Âu).4,5 Mặc dù có thể được áp dụng cho các chủng tộc khác, các công thức này cần khoảng tham chiếu SCr được thiết lập tại địa phương để có thể áp dụng một cách lý tưởng nhất.1,4,5 Ngoài ra, cần thận trọng khi áp dụng cho bệnh nhân thiếu cân và ghép thận.1
Năm 2021, Pierce và cộng sự đã cập nhật công thức (1) cho trẻ em và thanh niên mắc bệnh thận mạn, chú trọng tới thông số k phụ thuộc cả độ tuổi và giới tính, đó là công thức eGFR CKiD U25 (6). Công thức này có thể áp dụng cho độ tuổi 1 – 25 và kết quả ước tính có thể được sử dụng tương đối tốt cho cả quần thể có chức năng thận bình thường:1,6
Như vậy, với trẻ có chức năng thận bình thường hoặc gần mức bình thường, công thức (4) và (5) sẽ là lựa chọn tốt hơn. Còn với trẻ CKD, các công thức này có thể kém chính xác hơn so với công thức (6).1
2. Các công thức ước tính GFR từ nồng độ cystatin C huyết tương
CysC là một chất ức chế protease cystein có trọng lượng phân tử nhỏ, được sản xuất bởi hầu hết các tế bào có nhân với tốc độ tương đối ổn định và được lọc tự do qua cầu thận.1-3 CysC được chuyển hóa và được tái hấp thu gần như hoàn toàn ở ống lượn gần, do đó hầu như không có trong nước tiểu ở người bình thường.1,3 Giá trị nghịch đảo của nồng độ cysC trong huyết tương (1/cysC) đã được chứng minh là có mối tương quan tốt với GFR ở cả người lớn và trẻ em.1 CysC kém nhạy với những thay đổi về khối lượng cơ và chế độ ăn, nhưng bị ảnh hưởng bởi tình trạng viêm, rối loạn chức năng tuyến giáp, steroid liều cao và đái tháo đường kèm ceton niệu.1,2 Ở trẻ em khỏe mạnh, cysC giảm từ 1,1 mg/L xuống 0,8 – 0,9 mg/L trong 2 năm đầu đời và sau đó giữ ổn định ở mức này đến năm 12 tuổi. Đến tuổi dậy thì, cysC ở trẻ nam tăng lên 1,1 còn ở trẻ nữ giảm nhẹ còn 0,8 ở tuổi 17.1
🔹 Các công thức ước tính GFR dựa vào cysC
Một số công thức eGFR sử dụng cysC đã được công bố như công thức CKiD-2012 của Schwartz:
Cũng trong nghiên cứu của Pierce năm 2021, công thức dựa vào cysC đã được phát triển với hệ số k phụ thuộc vào tuổi và giới tính:4
Tuy nhiên có thể thấy công thức (8) sẽ rất khó áp dụng trong thực tế do k có giá trị khác nhau ở mỗi độ tuổi khác nhau. Gần đây, Pottel và cộng sự đã đề xuất công thức eGFR dựa trên cysC gần giống với công thức dựa trên SCr:1
– Từ công thức FAS (4):
– Từ công thức FAS (5):
Tương tự như các công thức dựa trên SCr, công thức (7) có thể tính toán chính xác trên bệnh nhân CKD, còn công thức (9) và (10) nên được áp dụng cho trẻ có chức năng thận bình thường hoặc gần mức bình thường.1 Lợi điểm của các công thức dựa trên cysC so với công thức dựa trên SCr là ít phụ thuộc vào chế độ ăn, khối lượng cơ, giới tính và chủng tộc.1,2 Hơn nữa, các công thức này cũng chính xác hơn so với công thức sử dụng SCr ở trẻ dưới 2 tuổi.2 Tuy vậy trong nghiên cứu CKiD, ước tính GFR dựa trên cysC không phải lúc nào cũng tốt hơn so với dựa trên SCr, do vậy cysC không thể thay thế hoàn toàn cho SCr.1
3. Ước tính GFR ở trẻ sơ sinh
Trẻ sơ sinh (đặc biệt là trẻ thiếu tháng) có những biến đổi độc nhất về sinh lý. Khi sinh, SCr tăng cao do được truyền qua nhau thai trong thai kỳ, vì vậy không phản ánh chính xác GFR của trẻ. Dù vậy, SCr vẫn được theo dõi về xu hướng tăng/giảm nhằm theo dõi tổn thương thận cấp – tình trạng mà trẻ sơ sinh rất dễ mắc phải. Trái lại, cysC không đi qua nhau thai nên có thể phản ánh giá trị GFR tốt hơn.
Công thức Schwartz “bedside” (1) hiện vẫn là một lựa chọn hiếm hoi có thể áp dụng cho trẻ sơ sinh. Bên cạnh đó năm 2022, Smeets và cộng sự đã phát triển công thức eGFR từ công thức (1), dành cho trẻ sơ sinh đủ tháng (≤ 1 tháng tuổi) thông qua phân tích gộp dữ liệu thu thập được từ 881 trẻ sơ sinh:7
Tài liệu tham khảo
1. Pottel H, Schwartz GJ. Measuring and estimating the GFR in children: state of the art in 2025. Pediatr Nephrol. Mar 11 2025;doi:10.1007/s00467-025-06724-2
2. Jancic SG, Mocnik M, Marcun Varda N. Glomerular Filtration Rate Assessment in Children. Children (Basel). Dec 19 2022;9(12)doi:10.3390/children9121995
3. Lindvig TO, Simonsen JA, Gerke O, Thiesson HC. Comparison of cystatin C-based estimated glomerular filtration rate with measured glomerular filtration rate in a pediatric cohort of patients with chronic kidney disease. Pediatr Transplant. Jun 2024;28(4):e14776. doi:10.1111/petr.14776
4. Pottel H, Hoste L, Dubourg L, et al. An estimated glomerular filtration rate equation for the full age spectrum. Nephrol Dial Transplant. May 2016;31(5):798-806. doi:10.1093/ndt/gfv454
5. Pottel H, Bjork J, Courbebaisse M, et al. Development and Validation of a Modified Full Age Spectrum Creatinine-Based Equation to Estimate Glomerular Filtration Rate : A Cross-sectional Analysis of Pooled Data. Ann Intern Med. Feb 2021;174(2):183-191. doi:10.7326/M20-4366
6. Pierce CB, Munoz A, Ng DK, Warady BA, Furth SL, Schwartz GJ. Age- and sex-dependent clinical equations to estimate glomerular filtration rates in children and young adults with chronic kidney disease. Kidney Int. Apr 2021;99(4):948-956. doi:10.1016/j.kint.2020.10.047
7. Smeets NJL, IntHout J, van der Burgh MJP, Schwartz GJ, Schreuder MF, de Wildt SN. Maturation of GFR in Term-Born Neonates: An Individual Participant Data Meta-Analysis. Journal of the American Society of Nephrology : JASN. Jul 2022;33(7):1277-1292. doi:10.1681/asn.2021101326
Biên tập: DS. Nguyễn Việt Anh
Khoa Dược – Bệnh viện Nhi Trung ương
![[Thông báo] Hội nghị Cập nhật về bệnh thận nhi năm 2025](https://benhviennhitrunguong.gov.vn/wp-content/uploads/2025/07/ANH-DAI-DIEN-366-x-236_v2-150x150.png)
